Prowadzenie pojazdu mechanicznego pod wpływem, a po użyciu substancji odurzających

W niniejszym artykule postaram się przybliżyć kwestię prowadzenia pojazdów mechanicznych pod wpływem oraz po użyciu środków odurzających. Już na wstępie należy zauważyć, iż istota poruszanej przeze mnie materii jest bardzo dyskusyjna i szeroko komentowana przez teoretyków, jak również praktyków prawa karnego.

Pierwotnym zagadnieniem jest zdefiniowanie pojęcia substancji odurzającej. Tu z powodzeniem można sięgnąć do ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. W art. 4 pkt 26 tejże ustawy znajduje się definicja legalna substancji odurzającej, stanowiąca, że jest to każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 1 do przytoczonej ustawy. Dokonując wykładni literalnej należy przyjąć, że załącznik nr 1 ma charakter numerus clausus, tzn. tylko substancje w nim wymienione są uważane za odurzające. Pojawiają się, także opinie wśród komentatorów, że za substancje odurzające należy przyjąć nie tylko te określone w załączniku nr 1 do ustawy, ale wszelkiego rodzaju substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego oddziałujące negatywnie na ośrodkowy układ nerwowy, powodując stan odurzenia, np. substancje psychotropowe lub zamienniki środków odurzających. Mając na uwadze racjonalność ustawodawcy należy przyjąć, że po to wprowadził on definicję legalną, żeby można było z niej korzystać.

Ustawodawca mając również świadomość pojawiania się na rynku, co rusz nowych substancji, na bieżąco aktualizuje bazę tychże środków. Do najpopularniejszych od lat należą m.in. marihuana, heroina, kokaina, morfina, opium, kodeina.

Po dokonaniu objaśnienia kwestii środka odurzającego, należy skupić się na meritum sprawy. W kodeksie karnym w części ogólnej i szczególnej w artykułach 42 § 2 i 3, 178 oraz 178a występuje pojęcie prowadzenia pojazdów mechanicznym pod wpływem nietrzeźwości lub środka odurzającego. O ile ustawodawca pokusił się na zdefiniowanie w art. 46 ust 2 i 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, pojęcia pod wpływem alkoholu oraz po jego spożyciu, o tyle już tego samego nie uczynił ze środkami odurzającymi. Należy wspomnieć o fakcie, iż była próba zmiany takiego stanu rzeczy. W projekcie nowelizacji kodeksu karnego oraz kodeksu wykroczeń chciano ustanowić graniczne stężenia dla delta-9-tetrahydrokanabinolu (konopi i jej przetworów) w wysokości od 5 do 10 ng/ml- dla sytuacji po spożyciu, oraz ⩾10 ng/ml – dla przypadków pod wpływem środków odurzających. Niestety inicjatywa grupy posłów nie powiodła się, pozostawiając dotychczasowy stan prawny. Brak takiego unormowania wymusił na doktrynie prawa karnego wspólnie z ekspertami w dziedzinie chemii i medycy, wypracowanie własnego stanowiska w tej sprawie. Stwierdzono, iż za stan pod wpływem środka odurzającego należy uznać taki stan, który wywołuje – w zakresie oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza zakłócenia czynności psychomotorycznych – takie same skutki jak spożycie alkoholu powodujące stan nietrzeźwości. Natomiast od tego stanu należy odróżnić stan po użyciu środka odurzającego, który – w zakresie skutków – jest równoważny stanowi po użyciu alkoholu. Rozróżnienie tych stanów może być trudne w sytuacjach granicznych, gdyż brak jest obiektywnego miernika określającego zawartość środka odurzającego w organizmie, powodującego zaburzenia czynności psychomotorycznych odpowiadające stanowi nietrzeźwości albo stanowi po użyciu alkoholu.

Przez długi czas przyjmowano, że nie jest możliwe wprowadzenie progów liczbowych tych środków, lecz można jedynie stwierdzić ich obecność w organizmie bez względu na to, czy jest to forma aktywna czy nieaktywna. Z pomocą przyszła konferencja na temat środków działających podobnie do alkoholu, organizowana w Krakowie. Jej uczestnicy dokonali wytyczenia granic analitycznych i wartości progowych dla stanu po użyciu i stanu pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu na potrzeby opiniowania do celów sądowych. Ze względu na ilość dostępnych środków odurzających, skupiono się tylko na tych najpopularniejszych.

Przedstawiają się one następująco:

Sąd Najwyższy w swym orzeczeniu z dnia 4 października 2013 r. syg. IVKK 136/13, prawidło uznał, że: “Sąd rozpoznający sprawę o przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione pod wpływem środka odurzającego każdorazowo musi ustalić, czy środek ten miał realny wpływ na sprawność psychomotoryczną kierującego pojazdem w stopniu podobnym, jak w sytuacji znajdowania się pod wpływem alkoholu”. Z niniejszego orzeczenie wynika, że niedopuszczalne jest przyjęcie, iż stan pod wpływem środka odurzającego występuje, gdy środek ma jakiekolwiek rzeczywiste oddziaływanie na organizm, wywołujące zakłócenie prawidłowego funkcjonowania. Musi być to koniecznie oddziaływanie na sprawność psychomotoryczną.

W praktyce, określenie granicy pomiędzy analizowanymi stanami, może być trudne, gdyż ocena stanu sprawcy opiera się na objawach zewnętrznych i jest dokonywana subiektywnie. Dlatego też zasadnie Sąd Najwyższy uznał, że w sytuacji, gdy, jest to trudnego do określenia, należy przyjąć rzymską zasadę – in dubio mitius, czyli wybrać ten stan, który jest korzystniejszy dla sprawcy.